य:मरि (Yomari) नेपालमा विशेषगरी नेवार समुदायले बनाउने परम्परागत परिकार हो। यो चामलको पीठोबाट बनेको मिठो परिकार हो, जसमा चाकु (खुवामा आधारित गुड) वा तीलको भराइ गरिन्छ। विशेषगरी योमरी पुन्ही पर्वमा यसलाई विशेष महत्त्वका साथ पकाउने चलन छ, जुन चन्द्रमास अनुसार पूर्णिमाका दिन नेवार संस्कृतिमा मनाइन्छ।
यमरी पूर्णिमाको उत्पत्तिसँग जोडिएको किंवदन्ती धेरै पुरानो छ। नेवारी समुदायमा यस पर्वको इतिहास करिब १००० वर्ष पुरानो मानिन्छ।
नेवार समुदायको समृद्ध सभ्यता काठमाडौं उपत्यकामा प्राचीन समयमा स्थापित भएको थियो। योमरी पूर्णिमाको शुरुवात पनि त्यही समयदेखि धान भित्र्याउने परम्परा र कृषिप्रधान जीवनशैलीसँग सम्बन्धित मानिन्छ। विशेषगरी लिच्छविकाल (इ.सं. ४५०-७५०) या मल्लकाल (इ.सं. १२००-१७६८) को समयमा यो पर्व व्यवस्थित रूपमा मनाउन थालिएको हुन सक्छ।
यसका ऐतिहासिक आधारहरू पुरातन किंवदन्ती र नेवारी परम्पराहरूमा पाइन्छ, यद्यपि लिखित प्रमाणहरू सीमित छन्। तर यो पर्व नेवारहरूको जीवनशैली र संस्कृति बचाउनका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।
यमरी पूर्णिमा नेवार समुदायद्वारा मनाइने विशेष चाड हो, जसले मुख्यतः धान भित्र्याउने यामको अन्त्यलाई र समृद्धि र प्रगतिको कामना गर्ने परम्परालाई जनाउँछ। यसलाई “ज्यापू दिवस” पनि भनिन्छ, जहाँ कृषकहरूको योगदानको सम्मान गरिन्छ।
उत्पत्ति:
योमरी पूर्णिमाको उत्पत्तिसँग सम्बन्धित किंवदन्ती अनुसार, प्राचीनकालमा काठमाडौं उपत्यकाको पुण्य गाउँ (हालको पनौती) मा एक किसान जोडीले नयाँ धानबाट बनाएको मीठो परिकार देवताहरूसँग बाँडे। यसै क्रममा भगवान् कुवेर निकै खुसी भई, उनीहरूलाई धान खेतीमा उन्नति होस् भनेर आशीर्वाद दिए। योमरी शब्दको अर्थ पनि “रमाइलो र मीठो रोटी” भन्ने हुन्छ।
महत्व:
1. धान भित्र्याउने उत्सव: यो चाडले कृषकहरूको मेहनतको सम्मान गर्दै नयाँ धान भित्र्याएको अवसरलाई स्मरण गर्छ।
2. समृद्धिको कामना: योमरी बनाइने चामल र चाकुको मिश्रणले मिठास, उर्वरता, र समृद्धिलाई जनाउँछ।
3. नेवारी संस्कृति संरक्षण: परम्परागत नेवारी कला, संगीत, र परिकारको संरक्षण गर्ने माध्यम हो।
4. वैज्ञानिक दृष्टिकोण: यो समयमा शरीरलाई गर्मी दिने परिकार आवश्यक हुन्छ। चाकु र तीलजस्ता सामग्रीले ऊर्जा र गर्मी प्रदान गर्छ।
यस दिन गरिने प्रमुख कार्य:
य:मरी परिकार बनाउने।
देवताहरूलाई योमरी चढाई पूजाआजा गर्ने।
बालबालिकालाई योमरी वितरण गर्ने।
“सिल्लू” खेल खेल्दै सामाजिक एकता प्रदर्शन गर्ने।
यो पर्व न केवल सांस्कृतिक, तर स्वास्थ्य र सामाजिक दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण मानिन्छ।यो पर्व विशेषगरी चामलको पिठोबाट बनाइने मीठो परिकार “योमरी” को कारण प्रसिद्ध छ।